‘Gezondheidsverschillen kosten levensjaren’

Steeds meer mensen in Nederland maken zich dagelijks zorgen over financiën, wonen of werk. Zij krijgen door hun bestaansonzekerheid vaak ook te maken met gezondheidsproblemen. Deze drie artsen zetten zich in om de sociaaleconomische kloof te dichten.tekst Naomi van Esschoten

‘Gelijke gezondheid vraagt om een ongelijke investering’

Timo Boelsums is arts Maatschappij + Gezondheid en werkt actief aan het verbeteren van gezondheidsvaardigheden. Zo gaat hij in gesprek met mensen op de Rotterdamse markt en zoekt hij samenwerking met mensen in moskeeën en buurthuizen.

‘Eén op de vier mensen in Nederland heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Zo kan iemand moeite hebben met de taal, met rekenen of digitaal niet handig zijn. Iemand kan bijvoorbeeld een folder wel lezen, maar begrijpt de adviezen niet goed. Terwijl het een ander niet lukt om digitaal een afspraak in te plannen of een app te bedienen. Dat heeft gevolgen: mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden leven gemiddeld drieëntwintig jaar korter in goede gezondheid dan mensen met goede gezondheidsvaardigheden.’

‘Vanuit mijn werk bij de GGD Rotterdam Rijnmond ontdekten we tijdens de coronaperiode hoe dat uitpakte. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden kregen niet de juiste informatie over vaccinaties of het lukte hen niet om digitaal een afspraak te maken. Daarom zijn we begonnen met het wegnemen van drempels door ‘ongelijk te investeren’. Zo staan we regelmatig met een stand op de weekmarkt van Rotterdam. Aanvankelijk over vaccinaties, en nu over bijvoorbeeld het belang van een gezond gewicht. Ook bieden we een gratis cursus aan over gezonde voeding.’

‘Je kunt niet zien of iemand digitaal of gezondheidsvaardig is. Toch kan iedere arts patiënten een handje helpen. Vraag bijvoorbeeld aan je patiënt of hij wil uitleggen wat je net hebt verteld, om te kijken of je boodschap goed is overgekomen. Dat kun je ook doen bij adviezen voor het gebruik van medicatie of een app. Geef verder aan het eind van het consult een samenvatting van het gesprek en neem deze op via de mobiele telefoon van de patiënt of laat de patiënt meeschrijven. En kijk eens met je team of jullie communicatiemiddelen, van patiëntenbrief tot de website, duidelijk zijn.’

‘Als je de cijfers kent, kun je niet anders dan in gesprek gaan’

Oncologisch chirurg Marjolein Smidt legt haar patiënten uit dat overgewicht de kans vergroot op terugkeer van hun tumor. Veel patiënten maken graag gebruik van de hulp die zij aanbiedt om na de operatie te werken aan een gezonder gewicht. 

‘Onze maatschappij is obesogeen ingericht. Het leed dat dit veroorzaakt, zie ik dagelijks in mijn werk: van de 16.000 nieuwe patiënten met borstkanker in Nederland krijgen 4.000 mensen die diagnose door de impact van leefstijl. En bij mannen boven de 50 jaar wordt 60 procent van alle darmkanker veroorzaakt door leefstijl. Dan kunnen we bij hormoongevoelige borstkanker met chemotherapie misschien een paar procent winst boeken, maar met leefstijlinterventies is de winst vele malen groter.’

‘We vinden vaak dat gezond eten ieders eigen verantwoordelijkheid is. Alleen is gezond eten vaak duurder dan ongezond voedsel. Verder is 80 procent van het eten in de supermarkt bewerkt met veel suiker en zout. Gelukkig zie ik wel een kentering: de supermarkt Lidl zet bijvoorbeeld in op betaalbare lokale groente en fruit. Maar ook de overheid moet met maatregelen komen, zoals 0 procent btw op groente en fruit.’

‘Ik vind het dan ook mijn taak om met patiënten in gesprek te gaan. Het is zelfs je morele plicht als arts, want je schiet tekort als je jouw kennis niet deelt. Daarom leg ik uit wat overgewicht betekent voor de kans op terugkeer van de tumor. Ook biedt ons team hulp aan na de operatie om iets aan het gewicht te doen. Heel concreet, bijvoorbeeld door mee te zoeken naar een gecombineerde leefstijlinterventie, een GLI, of beweegaanbod van de gemeente. Want artsen kunnen de golf aan obesitas-gerelateerde ziekten niet meer opvangen. Bovendien: een gezond gewicht maakt mensen vitaler en gelukkiger.’

‘Iedereen kan iets voor een ander betekenen’

Oud-huisarts Hans Berg zag steeds meer mensen kopje ondergaan in regels, formulieren en digitale drempels om zorg te krijgen. Daarom richtte hij het zorgzame burgerinitiatief ‘Wedde dat het lukt’ op.

‘We zagen de laatste jaren de zorgvraag stijgen. Zowel medisch als sociaal. Maar achter veel medische vragen zit een sociaal probleem, zoals eenzaamheid, financiële zorgen of chronische stress. Tegelijkertijd kennen we in de Oost-Groningse dorpen Wedde/Wedderveer, Veelerveen en Vriescheloo het noaberschap, de bereidheid om voor elkaar klaar te staan zolang het nodig is. Zo kwamen mijn vrouw en ik het op het idee om met elkaar, voor elkaar te zorgen.’

‘Iedereen kan iets voor een ander betekenen: de oudere die niet meer zelfstandig naar het ziekenhuis kan rijden, kan een ander bijvoorbeeld helpen met het invullen van de belastingaangifte. Uit onderzoek blijkt dat ons initiatief werkt. Ouderen kunnen langer zelfstandig wonen, de onderlinge banden tussen dorpsbewoners zijn versterkt en mensen hebben minder vaak specialistische hulp en acute zorg nodig. Wel hebben we een professionele dorpsondersteuner in dienst die hulpvragers en vrijwilligers met elkaar verbindt. Zij wordt betaald vanuit Wmo-geld van de gemeente en zorgt voor continuïteit.’

‘Inmiddels zijn er nu meer dan drieduizend burgerinitiatieven. Maar ook op andere manieren kun je veel bereiken. Zo houdt onze huisartsenpraktijk maandelijks een multidisciplinair overleg voor domein- en discipline-overstijgende vraagstukken. Daarin zitten de wijkverpleegkundige, Wmo-consulent en maatschappelijk werker, maar soms ook de politie of specialist ouderengeneeskunde. Alle experts investeren één uur, maar het gevolg is dat we met zijn allen rond de tafel zitten. Dat scheelt veel tijd. Bovendien wordt er minder beroep gedaan op de huisarts, ouderenpsychiatrie en de spoedzorg. Een ander voorbeeld is om iets te organiseren dat mensen sterker maakt, bijvoorbeeld een cursus om digitale vaardigheden te verbeteren of een bijeenkomst over welke medische en maatschappelijke organisaties er zijn in de regio. Het toverwoord is verbinding zoeken en bereidheid om het samen op te lossen.’

Meer weten over gelijke gezondheid?

De KNMG streeft naar gelijke kansen op een gezond leven voor elke Nederlanders. Op de KNMG-website vind je via: Actueel > Thema’s > Gelijke gezondheid meer informatie. Hier lees je de visie van verschillende experts, kun je een podcast over het onderwerp vinden en ontdek je wat de KNMG doet op politiek vlak.